11 maart 2013
De Gelderlander op het web
Dialect als feest der herkenning
Voorvechters van het dialect kwamen dit weekeinde bij elkaar. Opdat dialect niet vergaat.
ZEVENAAR/DOETINCHEM - Daar zitten ze dan, de voorvechters van het dialect, samen in een ruimte van amper twintig vierkante meter. De temperatuur in de studio van Favoriet FM stijgt met de minuut, net als het enthousiasme. Een ieder draagt zijn liefde voor de streektaal op een andere manier uit. De een zingt erover, de ander zet liever mooie verhalen op papier en leest deze voor. Over één ding zijn ze het sowieso eens: dialect mag niet verloren gaan en verdient wat extra aandacht. Initiatiefnemer van de eerste Liemerse Dialek Margen - de Achterhoek had ook genoemd kunnen worden - is Frans van Gorkum. Het leek de Liemerse troubadour wel aardig om eens in goed gezelschap enkele bijzondere Liemerse/Achterhoekse dialectwoorden en gezegdes te bespreken. Van Gorkum vindt het belangrijk om aandacht aan het dialect te besteden. „Volgens mij waarderen mensen dit ook. Als het goed ontvangen wordt, gaan we dit vaker organiseren”, zegt Van Gorkum, die in de techniekkamer staat en een dik draaiboek van de uitzending voor zich heeft liggen. Hij heeft niets aan het toeval overgelaten en stuurt de mensen die in de studio zitten aan. Naast Hans Jansen, presentator van Favoriet FM, zit sidekick Peter Groeskamp, bekend van de Achterhoekse popencyclopedieën die hij maakte.
„Wist je dat rond 1900 pas 2 of 3 procent van de Nederlanders algemeen beschaafd Nederlanders sprak? Dat werd pas meer toen het kiesrecht werd ingevierd en de radio en televisie een opmars beleefden. Daardoor sprak rond 1970 nog maar ongeveer 50 procent dialect.” In de jaren zeventig kende Nederland ook nog maar weinig dialectmuziek, vertelt Groeskamp. Pas toen Normaal meer bekendheid ging genieten, kwam daar verandering in. André van Gessel, dialectzanger uit 's-Heerenberg en columnist van De Gelderlander, zegt dat hij in zijn jeugdjaren op school niet werd gestimuleerd om in het dialect te praten. „Op het schoolplein praatte je wel eens stiekem in het dialect, maar het werd er letterlijk en figuurlijk uitgeslagen op school. Je moest er zo snel mogelijk vanaf, was toen de opvatting.”
Alle gasten mogen tijdens de twee uur durende uitzending hun favoriete dialectwoorden benoemen. Een feest der herkenning volgt. Wat opvalt is dat veel woorden die genoemd worden zowel in de Liemers als in de Achterhoek gebruikt worden.
Sloerig in de rakkert, oftewel je niet lekker voelen, is een voorbeeld daarvan. Van Gessel brengt met het pis veur de dokter komen in. Een telder wordt zowel door de Achterhoekers als de Liemerse aanwezigen verstaan als 'bord'. Paul Mulder, wonend in Zevenaar en afkomstig uit Tolkamer, heeft tijdens zijn research naar het Liemers dialect gemerkt dat er behoorlijk wat scheldwoorden in het dialect bestaan. Hij somt er zo'n vijftien op.
„Drietzak, diknaegel, smeerzak, miemel, uulskuuken, papklep. Ja, in de Liemers kunnen ze hevig schelden.”
Ben Lukassen, singer/songwriter uit Lengel, vindt gemudelijk een mooi woord. „Een niet specifiek Achterhoeks woord, maar wel een woord dat rust en geluk uitstraalt.” Lukassen zingt in het Frans, Engels en in het Achterhoeks. „Ik ga niet gespannen met de Achterhoekse taal om. Ik ben opgevoed met dialect, maar ben een heel andere 'spreker' dan mijn vader. Ik zeg 'wat een mooi bord', zeg geen telder meer. Mijn kinderen praten op school en ook thuis Nederlands. Ze vinden het wel gigantisch mooi als ik er af en toe een geweldige Achterhoekse 'slogan' ingooi.”
Voor Ton van Lier, bekend van de groep Vals Plat uit Pannerden, zijn de woorden waoter en wind van bijzondere betekenis. „Maar dat komt omdat ik uit Pannerden kom, het waoterland. Het betreft alles wat met de Rijn te maken heeft.”
Van Gorkum kijkt, los van zijn twee live-optredens in de studio, twee uur streng maar genietend toe vanuit de techniekkamer. Zijn rol als gastregisseur vervult hij met verve.
„We maken het dialect vandaag tot nummer één.”